Opkomende markten, wereldwijde impact: Bevorderen van duurzame groei
In de opkomende landen woont 86% van de wereldbevolking,1 en ze genereren 60% van het wereldwijde BBP en ca. 75% van de wereldwijde CO2-uitstoot.2 Hun centrale rol in de wereldwijde economie geeft een cruciale realiteit weer: het behalen van wereldwijde duurzaamheidsdoelstellingen is niet mogelijk zonder de actieve deelname van opkomende landen. Een uiteenlopende verzameling ontwikkelende landen—in Afrika, Azië, Latijns-Amerika, het Midden-Oosten— en gevestigde bedrijven in deze regio's hebben dan ook aanzienlijk kapitaal nodig en moeten tegelijkertijd een evenwicht zien te vinden tussen economische groei, vermindering van de CO2-uitstoot en tegemoetkomen aan de behoeften van hun bevolking op het gebied van gezondheid, onderwijs en financiën. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor de kapitaalmarkten. We zien op de aandelen- en obligatiemarkten in meerdere opzichten beleggingsopportuniteiten—van de uitrol van hernieuwbare energie en oplossingen voor klimaattransitie tot behoud van biodiversiteit en sociale vooruitgang van de bevolking in opkomende landen.
De groene sprong voorwaarts
Het loskoppelen van economische groei van CO2-uitstoot
De economische haalbaarheid van schone energietechnologie neemt steeds meer toe, onder meer als gevolg van dalende prijzen en grotere efficiëntie van zonne-energie en batterijopslag. Deze ontwikkelingen geven aan dat de economieën van opkomende landen kunnen blijven groeien en tegelijkertijd hun CO2-uitstoot kunnen verminderen, waarbij hernieuwbare energiebronnen uiteindelijk de weg zijn naar het opwekken van duurzame energie. Hernieuwbare energiebronnen produceerden in 2022 in opkomende landen (uitgezonderd China) ca. 75% van de nieuwe energie, tegen 25% in het vorige decennium.3 Landbouw en herbebossingsinitiatieven vormen in veel opkomende landen nieuwe bronnen voor economische groei, waarmee tegelijkertijd de CO2-afdruk verminderd kan worden. Hoewel opkomende landen steeds meer overgaan op hernieuwbare energie, vormen steenkool, olie en gas nog altijd een belangrijk deel van hun energiemix. Dit toont aan dat er, hoewel er sprake is van vooruitgang, nog een lange weg te gaan is in de transitie naar groenere energiebronnen.
Voldoen aan groeiende behoefte aan energie middels hernieuwbare energiebronnen
Naarmate het aandeel van opkomende landen in het wereldwijde BBP toeneemt en de inkomens van opkomende landen steeds meer in de buurt van dat van ontwikkelde landen komt, wordt het verlenen van essentiële diensten aan kwetsbare bevolkingsgroepen—775 miljoen mensen hebben geen elektriciteit, terwijl 2 miljard mensen geen toegang hebben tot schoon water—een aanzienlijke uitdaging.4 Daarnaast is er in opkomende landen in toenemende mate sprake van industrialisatie, modernisering van de landbouw en stedelijke ontwikkeling. En hoewel de uitstoot in opkomende landen per hoofd van de bevolking lager is dan in ontwikkelde landen, zijn opkomende landen kwetsbaar voor feitelijke klimaatrisico's, met name in lage-inkomensregio's, wat vraagt om betere strategieën om klimaatverandering te weerstaan. Het voldoen aan de groeiende energiebehoefte middels hernieuwbare energiebronnen is dan ook van essentieel belang voor de klimaattoekomst van opkomende landen en voor wereldwijde duurzaamheidsinspanningen. Investeren in schone energie is van vitaal belang voor klimaatactie, net als algemenere duurzaamheidsdoelstellingen, zoals betaalbare huisvesting, schoon water, sanitaire voorzieningen en toegang tot gezondheidszorg. De transitie naar hernieuwbare energie kan daarnaast de economische veerkracht versterken, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen en de balans van de lopende rekening verbeteren om zo de afhankelijkheid van externe financiering verminderen.
Dichten van de kapitaalkloof
Duurzame groei in opkomende landen vereist een gezamenlijke inspanning en aanzienlijke kapitaalsinvesteringen van overheden, bedrijven en beleggers. Investeringen in schone energie in opkomende landen stegen in 2022 tot ca. US$ 770 miljard, van welk bedrag China twee derde bijdroeg.5 Om te voldoen aan het Parijsakkoord6 en de groeiende energiebehoeften vereist een toename van de investeringen tot US$ 2,2 - US$ 2,8 biljard op jaarbasis tot de jaren 2030. Financiële instellingen in de privésector zijn hierbij van cruciaal belang; verwacht wordt dat 60% van de financiering van schone energie - buiten China - afkomstig zal zijn van institutionele beleggers, banken en andere particuliere instellingen en zal toenemen van US$135 miljard nu tot US$ 0,9 - US$ 1,1 biljard op jaarbasis begin jaren 2030.7 Met name Azië bezit het potentieel voor investeringen in duurzaamheid onder aanvoering van het bedrijfsleven, gezien de huidige grote afhankelijkheid van overheidsinstellingen en openbare ontwikkelingsbanken voor investeringen in schone energie. Om te voldoen aan haar doelstelling van 450 GW aan duurzame energie in 2030 vertegenwoordigt de Indiase energiesector alleen al een beleggingsmogelijkheid met een omvang van US$ 650 miljard ,8 terwijl Vietnam jaarlijks tussen US$ 8 en US$ 10 miljard nodig heeft om haar doelstellingen op het gebied van duurzame energie te realiseren.9
Financiering van de klimaattransitie
Van de US$ 2,5 biljard aan milieu, samenleving en governance (ESG) fondsen wordt vrijwel niets belegd in opkomende landen, wat het potentieel aangeeft voor de groei van duurzaam beleggen in deze landen.10 Aandelen- en obligatiemarkten bieden beleggers verschillende middelen om hun portefeuilles af te stemmen op positieve milieu-impact zonder afstand te doen van de mogelijkheid tot het behalen van rendement. Beleggers kunnen deelnemen aan decarbonisatieprojecten in opkomende landen, zoals hernieuwbare-energievoorziening en groene gebouwen, of in sectoren waarin het verlagen van de uitstoot uiterst gecompliceerd is.
Op de aandelenmarkt hebben meer dan de helft van de bedrijven die zijn opgenomen in de MSCI EM index zich geëngageerd op het realiseren van netto-nul emissies. Deze trend wordt weerspiegeld in de markt van bedrijfsobligaties van opkomende landen, waarop talloze bedrijven vergelijkbare toezeggingen hebben gedaan. Dit biedt opportuniteiten voor beleggers om vermogen beschikbaar te stellen aan 'enablers', die de klimaattransitie mogelijk maken middels innovatie, en 'improvers', die schonere technologieën invoeren om hun CO2-afdruk te verkleinen. Zo zijn er bedrijven in opkomende landen die CO2-reducerende technologieën aanbieden aan industrieën met een grote uitstoot, zoals de aluminium- en cementindustrie.
Opkomende landen bevatten enkele van 's werelds grootste aanbieders van groene energie, zoals hydro-elektrische en zonne-energie. Sommige opkomende landen zijn 'early adopters' van de elektrificatie van het vervoer in ontwikkelde landen al voorbij gestreefd—meer dan de helft van elektrische voertuigen (EV's) die op dit moment op de wereld rondrijden, bevindt zich in China.11 De Chinese markt voor EV's blijft snel groeien en lokale autoproducenten zijn traditionele producenten in de industrie al voorbij en hard op weg om de grootste producenten qua verkopen ter wereld te worden.
Bron: China Association of Automobile Manufacturers, Morgan Stanley Research. Schattingen gebaseerd op Morgan Stanley Forecasts. Groeipercentage zoals vertegenwoordigd door 10-jaars samengestelde jaarlijkse groei (CAGR) tussen 2020 en 2030 en een geraamde samengestelde jaarlijkse groei van 28%. Juni 2022.
Elders werken bedrijven aan de ontwikkeling van uiterst innovatieve technologieën voor het aandrijven van hun auto-industrie—de meeste personenwagens die worden verkocht in Brazilië rijden inmiddels op een mengsel van benzine en ethanol,12 een biobrandstof op basis van suikerriet, waarmee de CO2-uitstoot aanzienlijk wordt verkleind. Daarnaast kunnen landen als Mexico en Zuid-Korea profiteren van het feit dat Amerikaanse ondernemingen hun toeleveringsketens dichter bij huis willen brengen om zo de energievoorziening te garanderen—een trend die is versneld met de invoering van de Inflation Reduction Act en de CHIPS and Science Act. Voor beleggers die in staat zijn de huidige uitdagingen het hoofd te bieden, dienen zich beleggingsopportuniteiten aan in opkomende landen waarvan de economie een sterk momentum beleeft, waaronder India, maar ook in landen als China die momenteel kampen met economische tegenwind.
Voor beleggers in obligaties biedt de markt in groene, sociale en duurzame obligaties (GSS) van opkomende landen een goede manier om bij te dragen aan het verwezenlijken van de klimaattransitiedoelstellingen van deze landen. GSS-obligaties kennen dezelfde kredietrisico's als traditionele obligaties van dezelfde emittent en zijn transparant voor wat betreft fondsallocatie. Beleggers kunnen de door deze obligaties gefinancierde projecten volgen en evalueren middels gedetailleerde rapporten en de duurzaamheidskaders bespreken met de emittenten. Dat gezegd hebbende, kan de toegang tot goede gegevens binnen het beleggingslandschap van opkomende landen problematisch zijn. De markt voor in externe valuta luidende GGS-obligaties in opkomende landen nam in 2023 toe van US$ 94 miljard tot US$ 270 miljard.13 Hoewel kleiner, neemt ook de markt voor in lokale valuta uitgegeven GSS-obligaties in opkomende landen toe, waarbij met name India, Thailand, Hongkong en Chili obligaties in hun eigen valuta uitgeven.
Bron: Bond Radar, Bloomberg, Morgan Stanley Research. Geeft uitgifte van staats-, bedrijfs- en semi-overheidsschuld weer. 20 mei 2024. Aan duurzaamheidsthema's gekoppelde obligaties (SLB's) bevatten vaak vage aanwijzingen op emittentenniveau hoe de opbrengst besteed gaat worden en geven slechts in beperkte mate de duurzaamheidsprestaties weer, wat het moeilijk maakt voor beleggers om het duurzaamheidsprofiel en de impact van de obligatie op het milieu of de samenleving te beoordelen. Daarnaast kunnen SLB's aanvankelijk voordelig zijn voor emittenten, met lagere coupons, zonder een gegarandeerde duurzaamheidsimpact en de straf voor het niet voldoen aan de duurzaamheidsdoelstellingen is doorgaans gering, waardoor er weinig motivatie bestaat om deze te realiseren. Om deze redenen geven wij de voorkeur aan groene en sociale obligaties boven SLB's.
GSS-obligaties bieden emittenten in opkomende landen, zoals overheden en bedrijven, verschillende belangrijke voordelen. Zo kunnen ze helpen financiering te verkrijgen voor belangrijke uitstoot beperkende projecten die anders misschien genegeerd zouden worden vanwege andere financiële prioriteiten. Groen vervoer is een belangrijk thema voor het aanwenden van de opbrengst van GSS-obligaties van emittenten in opkomende landen. Bekende voorbeelden hiervan zijn de Indonesische groene sukuk-obligatie, waarvan de opbrengst wordt aangewend voor duurzaam vervoer, en de door Egypte uitgegeven green bond voor de financiering van het monorailproject in Caïro. Daarnaast trekken door opkomende landen uitgegeven GSS-obligaties wereldwijd beleggers aan die zich sterk maken voor duurzaamheid, wat ondernemingen in en overheden van opkomende landen in staat stelt hun financieringsbronnen te diversifiëren. De uitgifte van GSS-obligaties geeft verder de bereidheid weer om te werken aan duurzaamheid, wat de deur kan openen voor financiering door programma's zoals de Next Generation EU-subsidies of de Resilience and Sustainability Facility van het IMF.
Biodiversiteit—een belangrijke bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering
Het behoud van biodiversiteit is essentieel voor de gezondheid van het milieu en de economie. Oceanen en regenwouden, welke laatste zich voornamelijk in opkomende landen bevinden, zijn van levensbelang voor het opvangen van CO2.14 Tegen 2030 kan het behoud van ecosystemen US$ 10.1 biljard aan bedrijfsinkomsten genereren en 305 miljoen banen creëren.15 Door opkomende landen uitgegeven staatsobligaties waarmee de biodiversiteit wordt ondersteund kunnen een directer pad vormen naar de verwezenlijking van milieuvoordelen en duurzame groei van klimaatinitiatieven van bedrijven en overheden. Zo is de opbrengst van de door Barbados uitgegeven blue bonds bestemd voor de bescherming van 4 miljoen vierkante kilometer oceaan, die 13% van alle koraalriffen ter wereld bevat, en zal een positieve impact hebben voor 43 miljoen mensen.16 Hoewel de omvang van de uitgifte van de blue bond klein was, heeft hij gediend als inspiratie voor verschillende vergelijkbare initiatieven in de Seychelles en Fiji, wat potentieel laat zien voor wezenlijke milieu- en economische voordelen. Pogingen tot instandhouding van de biodiversiteit kunnen daarnaast leiden tot milieubescherming en economisch herstel, getuige de uitgifte van blue bonds door Belize in 2020 ter behoud van het koraalrif, waarbij ESG-overwegingen werden opgenomen in de herstructurering van de staatsschuld om het economisch herstel en de klimaatweerstand te bevorderen.
Op aandelenmarkten zijn bedrijfsmodellen die een circulaire economie, energietransitie en efficiënt gebruik van grondstoffen bevorderen van cruciaal belang voor de strijd tegen het verlies van biodiversiteit als gevolg van klimaatverandering, vervuiling en uitputting van grondstoffen. Deze bedrijfsmodellen geven tevens potentiële beleggingsopportuniteiten weer, gezien de snelle groei van opkomende economieën en gezamenlijke acties om milieuproblemen op te lossen. Zo zijn opkomende landen belangrijke leveranciers van metalen; China is 's werelds grootste producent van aluminium, een essentieel bestanddeel van groene technologieën, maar tevens uiterst energie-intensief en vervuilend. Investeren in groenere aluminiumproductie is van essentieel belang voor het behalen van wereldwijde doelstellingen voor de reductie van CO2 en het streven van China om de vervuiling terug te dringen en het gebruik van grondstoffen te optimaliseren. Zonder een gemeenschappelijk criterium zoals de uitstoot van broeikasgassen voor klimaatverandering, is het meten van de vooruitgang die is geboekt in natuurlijk kapitaal en biodiversiteit voor aandelen- en obligatiebeleggers echter een complexe zaak. De aan de Taskforce on Nature verbonden Financial Disclosures geeft een kader dat bedrijven en beleggers helpt biodiversiteit te integreren in hun besluitvorming en hun pogingen tot milieubehoud.
Financieren van inclusieve groei
Doel van inclusieve groei is kansen te bieden aan iedereen, inclusief de inwoners van opkomende landen. Beleggers kunnen sociale duurzaamheid bevorderen door bedrijven te steunen die zich richten op essentiële diensten, zoals betaalbare huisvesting, schoon water en duurzame energie. Beleggen in firma's die toegang bieden tot financiering en innovatief onderwijs is eveneens van groot belang. De toenemende uitgave van sociale obligaties in opkomende landen weerspiegelt de behoefte om sociale doelstellingen te behalen, wat ze een aantrekkelijk alternatief maakt voor sociaal bewuste obligatieportefeuilles.
De link tussen digitale en financiële inclusie
Van de 2,9 miljard mensen op de wereld die geen toegang hebben tot het internet, woont naar schatting 96% in opkomende landen.17 De ontwikkeling en exploitatie van een telecommunicatie-infrastructuur is van essentieel belang voor het vergroten van digitale inclusie. Dit biedt toegang tot mobiel bankieren en een groot scala aan financiële diensten waarmee mensen in opkomende landen die niet beschikken over een bankrekening of slechte toegang hebben tot banken geholpen kunnen worden. Wereldwijd hebben ca. 1,4 miljard mensen geen toegang tot formele financiële diensten en zijn vaak gedwongen hun toevlucht te nemen tot dure, informele methodes van financiering waardoor hun financiële problemen alleen maar groter worden.18 Digitale rekeningen moedigen efficiënte besparingen en goedkope leningen aan en vormen vaak de eerste stap naar het kunnen betalen van onderwijs en gezondheidszorg. Digitale financiële diensten vergroten daarnaast de keuze voor mensen met een laag inkomen, waardoor hun financiële onafhankelijkheid wordt vergroot.
Realiseren van 'womenomics' in opkomende landen
'Womenomics' verwijst naar de machtiging van vrouwen om volledig deel te nemen aan de economie en de samenleving, wat essentieel is voor economische groei. Financiële inclusie is hiervan een cruciaal onderdeel, met name voor vrouwelijke ondernemers in opkomende landen, die vaak moeite hebben met het verkrijgen van leningen. Financiële onafhankelijkheid stelt vrouwen in staat betere keuzes te maken voor hun gezin, zoals het kopen van gezonde voeding, medicijnen en investeren in onderwijs, waardoor de kwaliteit van het leven wordt vergroot en een bijdrage wordt geleverd aan de algemene economische en sociale vooruitgang van hun gemeenschappen. Veel vrouwen hebben echter slechte toegang tot bankdiensten; er zijn regio's waar twee derde van de vrouwen geen enkele toegang heeft tot formele financiële diensten. Tot de obstakels die ze moeten overwinnen behoren strikte eisen ten aanzien van het verstrekken van zekerheid, vaak door middel van eigendommen die niet in hun naam zijn gesteld, ingewikkelde aanvraagprocedures en hoge rentes. Beleggers kunnen de sociale duurzaamheid bevorderen en het economisch potentieel van vrouwen benutten door het steunen van bedrijven in opkomende landen die zich richten op vrouwen. Zo is er in Latijns-Amerika een firma die financiële diensten verleent aan micro-ondernemers, wier klantenbestand voor bijna 90% uit vrouwen bestaat. Ook op kasstromen gebaseerde digitale leningen kunnen de toegang tot krediet van vrouwelijke ondernemers vergroten, door de traditionele zekerhedenstructuur te vermijden waardoor vrouwen vaak worden buitengesloten.
Ondersteunen van ondernemerschap
Micro, kleine en middelgrote bedrijven (MMKB) vormen de ruggengraat van veel economieën en maken wereldwijd ca. 90% van het bedrijfsleven uit.19 MMKB dragen in opkomende landen tot 40% bij aan het nationale inkomen.20 Bijna de helft van het MMKB in opkomende landen kampt echter met uitdagingen op financieel gebied, resulterend in een gezamenlijk jaarlijks tekort van US$ 5,2 biljard.21 Door ondersteuning te bieden aan deze ondernemers, inclusief de 23% ondernemingen waarvan vrouwen eigenaar zijn—goed voor 32% van het financiële gat van het MMKB—kan genderneutraliteit en financiële inclusie aanzienlijk bevorderd worden. Fintech-ondernemingen, banken en verzekeraars die actief zijn in opkomende landen hebben de mogelijkheid deze grote, onvoldoende bediende en groeiende markten aan te boren. Er zijn beleggingsopportuniteiten in aandelen en sociale en duurzame obligaties in opkomende landen gericht op het dichten van dit financiële gat. Voorbeelden hiervan zijn ondernemingen in Indonesië en India die werkkapitaal verschaffen aan het MMKB. Algemeen genomen, zijn er talloze mogelijkheden voor beleggers om inclusieve groei te bevorderen. Zo kunnen ze bedrijven steunen die de toegang tot het internet en financiële dienstverlening bevorderen, beleggen in fintech-ondernemingen die de kloof tot digitale financiële inclusie overbruggen, en het MMKB steunen. Aandacht besteden aan de digitale en financiële kloof is daarnaast een strategische manoeuvre om genderongelijkheid te verkleinen en zo een bijdrage te leveren aan een inclusievere economie.
Portefeuilleperspectieven
Om duurzame mogelijkheden in opkomende landen op effectieve wijze te ontsluiten, is het van belang een actief beheer te volgen, de door leemtes in de informatievoorziening veroorzaakte problemen en mogelijkheden te onderkennen en inzicht te hebben in de lokale gebruiken die unieke kansen kunnen bieden. Het onderkennen van deze factoren helpt beleggers de risico's te omzeilen en te profiteren van het onderscheidende potentieel dat opkomende landen bieden voor duurzame ontwikkeling en impact.
Kies voor een actieve benadering
Beleggers dienen bij het beleggen in opkomende landen dezelfde zorgvuldigheid in acht te nemen als ze doen bij traditionele beleggingen. Het zich bewust zijn van de grotere risico's, zoals de financiële risico's die gepaard gaan met de verdeling van macht, aankoop van grond, en specifiek op opkomende landen betrekking hebbende risico's, is van groot belang. Het is essentieel de GSS-obligaties van opkomende landen te beoordelen op het duurzaamheidsprofiel van de emittent en de manier waarop de opbrengst wordt aangewend om er zeker van te zijn dat tastbare resultaten worden behaald. Deze analyse dient net zo diepgaand te zijn als traditionele kredietrisicobeoordelingen. Daarnaast is het van belang om deze te vergelijken met internationale normen, zoals die van de International Capital Market Association’s (ICMA) Green Bond Principles en een grondige analyse uit te voeren naar de aanwending van de opbrengst, de periode waarin dit plaatsvindt en het beheer ervan. Voorbeelden van best practices zijn voortdurende verslaglegging van de aanwending van de opbrengst tot het einde van de looptijd van de obligatie, externe verificatie, en het verkrijgen van een onafhankelijk oordeel. Samenwerking met vermogensbeheerders die ervaring hebben in zowel opkomende landen als in duurzaam beleggen kan goede beleggingsoplossingen opleveren, gericht op klimaat, natuur en sociale kwesties.
Vullen van de leemtes in de datavoorziening
Ondernemingen in opkomende landen ontberen vaak de middelen om volledige informatie te verstrekken ten aanzien van duurzaamheid. Deze leemtes kunnen de indruk wekken dat er sprake is van een verhoogd beleggingsrisico. Beleggers kunnen dit opvangen door zich te richten op fundamentele criteria en actief contact te zoeken met de managementteams en beleidsmakers van de betreffende onderneming. Daarnaast kan de drempel om te beleggen worden verlaagd door het opvragen bij bedrijven van gegevens over de uitstoot en hun plannen ten aanzien van de transitie. Sommige Zuid-Oost Aziatische landen stellen informatievoorziening over de uitstoot van broeikasgassen door beursgenoteerde bedrijven al verplicht. Naarmate duurzaam beleggen meer afhankelijk wordt van informatie, wordt het meten van de milieu- en sociale gevolgen door beleggers in zowel opkomende als ontwikkelde landen van steeds groter belang.
Inzicht in de lokale omstandigheden
De economieën van opkomende landen bevinden zich in verschillende stadia van ontwikkeling en bieden unieke opportuniteiten. Standaard ESG-beoordelingen geven wellicht niet volledig de in opkomende landen aanwezige specifieke risico's en opportuniteiten weer, wat zou kunnen resulteren in een verkeerde aanwending van kapitaal. Het afstemmen van de analyse op de lokale omstandigheden, zoals het BBP per hoofd van de bevolking, en het concentreren op toekomstgerichte duurzaamheidsplannen kan vooroordelen vermijden waardoor kapitaal toch vaak terechtkomt in welvarender landen. Hoewel ontwikkelde landen op het gebied van duurzaamheid misschien het voortouw hebben genomen, bieden opkomende landen specifieke beleggingsopprtuniteiten die niet voorhanden zijn in ontwikkelde landen. Zo kan kennis over lokale gebruiken, zoals de financiële impact van dure begrafenissen in Afrika, mogelijkheden op het gebied van sociale impact opleveren door te beleggen in ondernemingen die begrafenisfinanciering aanbieden aan mensen met een laag inkomen, evenals financiële opleiding. Door inzicht te hebben in deze nuances kunnen beleggers bijdragen aan inclusieve groei.
Opkomende landen zijn van cruciaal belang voor de wereldwijde duurzaamheidsagenda. Strategische allocatie van kapitaal aan aandelen- en obligatiemarkten is essentieel voor opkomende landen om op duurzame wijze te voldoen aan hun groeiende energiebehoeften, bij te dragen aan wereldwijde duurzaamheidsdoelstellingen en economische weerstand op te bouwen. Hoewel opkomende landen bepaalde risico's met zich meebrengen, bieden zij ook aanzienlijke beleggingsopportuniteiten voor wereldwijde beleggers die begaan zijn met klimaattransitie en inclusieve groei in opkomende landen en in het verlengde daarvan, de gehele wereldeconomie.
1Internationaal Monetair Fonds. April 2024.
2Brookings. April 2023. Om het in context te plaatsen: de CO2-uitstoot van de economieën van ontwikkelde landen per hoofd van de bevolking is vele malen groter dan die van opkomende landen.
3Bloomberg. December 2023.
4International Energy Agency (IEA). April 2023.
5IEA. Juni 2023.
6Het Parijsakkoord is een in 2015 door 196 partijen ondertekende overeenkomst ter vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en het beperken van de opwarming van de aarde tot minder dan 2°C, en bij voorkeur 1,5°C, in vergelijking tot pre-industriële niveaus.
7IEA. Juni 2023.
8Climate Finance Leadership Initiative. April 2024.
9United States Agency for International Development. September 2020. 10IEA. Juni 2023.
11IEA. April 2023.
12Financial Times. 26 mei 2024
13Bond Radar, Bloomberg, Morgan Stanley Research. 13 mei 2024.
14Een "koolstofreservoir (carbon sink)" is een natuurlijk of door mensen aangelegd reservoir voor de opslag van koolstof bevattende chemische verbindingen voor onbepaalde tijd. De oceanen absorberen ca. 25% van alle CO2-uitstoot waardoor de impact van broeikasgassen op het klimaat aanzienlijk wordt verminderd. Koolstofvastlegging (carbon sequestration) is het proces van het opvangen en opslaan van CO2 uit de atmosfeer. Deze methode wordt toegepast om de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer terug te dringen teneinde de wereldwijde klimaatverandering te beperken.
15World Economic Forum. Juli 2020.
16US International Development Finance Corporation. Augustus 2019.
17International Telecommunication Union. November 2021.
18Wereldbank. September 2022.
19Wereldbank. Oktober 2019. De bijdrage van het MMKB aan het nationale inkomen is waarschijnlijk nog hoger wanneer ook de informele sector in overweging wordt genomen.
20Wereldbank. Oktober 2019.
21Wereldbank. Januari 2017.